Het meest interessante daarbij was dat er zo weinig verschillen waren. Dit terwijl al die partijen toch echt volledig onafhankelijk van elkaar tot stand kwamen en in de eerste fase van hun bestaan ook nauwelijks enig contact hadden met elkaar. In mijn volgende boek, dat begin 2015 zal verschijnen, zie ik niet minder dan zeven punten waarop lokale partijen weinig of geen verschillen vertonen. Hieronder zet ik ze even heel kort op een rij:
Het profiel van oprichters van lokale partijen (1) is tamelijk vergelijkbaar. Het gaat om ervaren bestuurders of ondernemers, soms ook om ervaren politici die afscheid nemen van hun ‘oude’ partij, zoals ik ook zelf deed na een conflict met mijn eigen CDA over de kosten van het gemeentehuis. (Waarin ik gelijk bleek te hebben, maar dat terzijde.)
De redenen voor de oprichting waren vaak dezelfde (2). Het ging om zaken als het onvermogen van het zittende gemeentebestuur om te communiceren met burgers, de kwaliteit van het gemeentebestuur, megalomane plannen waarom burgers nooit hadden gevraagd, de gemeentelijke dienstverlening en de staat van de openbare ruimte. De oprichters van nieuwe lokale partijen vonden zonder uitzondering dat zij dat (veel) beter konden, mede op grond van hun eigen maatschappelijke ervaring.
De ‘ideologie’ van lokale partijen is veelal dezelfde (3), d.w.z. er is in feite geen ‘ideologie’ in termen van links of rechts. Waar het om gaat is vrijwel altijd de democratisering van het bestuur. Dat gaat verder dan dat ‘de burger centraal staat’, als een soort consument van de overheid. De kern van de politieke opvatting van de meeste lokale partijen is dat er ‘met de burger bestuurd wordt’, dat inwoners direct betrokken worden bij de beleidsvorming, het ontwikkelen van plannen, in plaats van ‘inspraak achteraf op voldongen feiten’, een omkering van de traditionele politieke piramide dus.
Nieuwe lokale partijen zijn verder vrijwel zonder uitzondering onmiddellijk een permanente campagne gestart (4), burgers worden periodiek opgezocht in winkelcentra en op pleinen en de mening gevraagd over actuele thema’s in de gemeente (door een Brabantse burgemeester badinerend ‘supermarktpolitiek’ genoemd). Kortom, ze zijn dus permanent in beeld, niet alleen de twee weken voor verkiezingen.
De levenscyclus van met name de succesvolle lokale partijen, door mij eerder landslide partijen genoemd, die bij de eerste verkiezingen met meer dan 10% van de stemmen binnen kwamen vertoont overeenkomstige patronen (5). Na hun eerste overwinning worden ze meestal genegeerd of buitengesloten bij onderhandelingen, krijgen de meest ongewone coalities tegenover zich. Maar als ze bij de volgende verkiezingen nog hoger scoren, treden ze toe tot het bestuur, leiden vaak zelf de onderhandelingen als grootste partij. Het mooie is dat na een eerste bestuursperiode het gebruikelijke ‘verval’ niet plaatsvindt, in ieder geval niet algemeen. Er zijn dus aardig wat lokale partijen die ook na het besturen doorgroeien. (Voor de goede orde, er zijn ook partijen die een neergang meemaken.)
De verkiezingsprogramma’s van de ruim 800 lokale partijen (6) beginnen vrijwel allemaal met een ‘onafhankelijkheidsverklaring’. Lokale partijen zijn er voor de eigen burgers, hebben zichzelf soms statutair verplicht om niet mee te doen aan andere verkiezingen. Kortom lokale partijen zijn anders dan de landelijke partijen en zij hebben helemaal niets met de landelijke politiek. En dat willen zij weten ook. Vervolgens komen in de programma’s van lokale partijen alle inhoudelijke gemeentelijke thema’s aan bod, van ruimtelijke ordening tot financiën, en van sociaal beleid tot sport en alles wat daar tussen zit. Het is dus een misvatting dat lokale partijen vooral one-issue partijen zouden zijn.
Hoe hard ik ook heb gezocht, de zeven verschillen tussen lokale partijen heb ik dus niet kunnen vinden. Het enige verschil, dat ik op grond van de programma’s heb gevonden is de opvatting over de relatie tussen burger en politiek bestuur, en zelfs daarin ontdekte ik overeenkomsten tussen lokale partijen (7). Zie hiervoor onderstaande matrix.
SCHEMA – INDELING NAAR TYPE LOKALE PARTIJ
De vier type lokale partijen (samen ruim 800) die ik onderscheid, verschillen in de breedte van het programma en de wijze waarop zij met de burger omgaan. Uiteindelijk resulteert dat in vier verschillende vormen van democratie (vrij naar Frank Hendriks in Democratie onder druk, 2012). In de praktijk zien we een ontwikkeling van partijen in de richting van burgerpartij, waarbij de burger wordt gezien als participant in de lokale samenleving en de autonomie van burgers moet worden vergroot.
En toch bestaan de zeven verschillen wel degelijk…. maar dan tussen lokale en landelijke partijen. In telegramstijl:
- Het kader van landelijke partijen bestaat vooral uit ambtenaren, dat van lokale partijen uit ondernemers en bestuurders.
- Landelijke partijen zijn verantwoordelijk voor het slechte bestuur en de megalomane projecten waar lokale partijen tegen strijden.
- Landelijke partijen hanteren de methode van centrale besluitvorming en inspraak achteraf , lokale partijen willen permanente deelname van inwoners aan beleid en bestuur.
- Landelijke partijen voeren campagne ‘per verkiezing’ en maken van de gemeenteraadsverkiezingen een landelijke opiniepeiling, lokale partijen voeren een permanente campagne.
- Landelijke partijen gaan in hun resultaten mee op en neer met landelijke populariteit, lokale partijen worden afgerekend op lokale prestaties.
- Afdelingen van lokale partijen zijn ‘schatplichtig’ aan hun landelijke besturen, lokale partijen zijn (echt, ook statutair) onafhankelijk.
- En last but not least zijn landelijke partijen voorstander van het systeem van de representatieve democratie, met één keer stemmen per vier jaar, waar lokale partijen voorstander zijn van ‘participatiedemocratie’, permanent meedenken, meepraten en meebesluiten over wat er gebeurt in je gemeente.
Sommige zoekplaatjes zijn best eenvoudig dus…..
Albrandswaard, 28 november 2014 Bert Euser